U C I C L O P Udramma satiresco di Euripide ridotto in siciliano da
L U I G I P I R A N D E L L O
A C U R A D I
ANTONINO PAGLIARO
LE - MONNIER
= = = = = = =
Testo scritto di mano di L. Pirandello (si conserva in Roma, presso l’Istituto di StudiPirandelliani) ; testo a stampa dei vv. 1 – 184 (ne “Il Messaggero della Domenica” del3 novembre 1918 e nel volume : L. Pirandello, Saggi, Poesie e scritti vari , a cura di
M. Lo Vecchio – Musti .
PERSONAGGI : Silenu , Coru di Satiri , Ulissi , cumpagni d’Ulissi , ù Ciclopu
SCENA : Timpa sarvaggia, e sciara . ‘nfunnu, la vucca d’una caverna .
1
2
Silenu < Libero Rappazzo >
Staju vidennu cosi nìuri (1 ) , Baccu, pi ttia! Ma chisti suli? Nni
haju vistu tanti! - Era ancora virdi quannu, - (e una!) - Giununi
ti vutò li sensi (2 ), e tu fujisti li
muntagni, unni li Ninfi t'avìanu
nutricatu. - Poi, la guerra di li
Giganti. “Tirribiliu”! E
nn'appi cori (3 ), a 'u to' ciancu
cummattennu, a pettu a pettu.
Un corpu di lanza, e ad Encèlatu
cci spirtusu (4 ) lu scutu, e - a
gammi all’aria ? -(nterrumpènnusi)
(‘ntra d’iddu ) Un momentu …
Chi forsi m’ ù ‘nsunnai ? (5 )
No!. Ca quali ! Si a Baccu, pi
signali, cci apprisintai li spog-
ghi. (ripigghiannu cu 'u tonu di
prima) - Ma una peju di tutti ora
nni passu, ca Giununi ti scatinò dappressu li pirati tirreni , razza
'nfami, p’ ‘un ti dari (6 ) abbentu a nudda banna.
NOTE : (1) = sto soffrendo pene inaudite (2) = ti sconvolse la mente . (3)
= e ne ebbi i l coraggio! . (4) = gli passo da parte a parte . (5) = che forse
me lo sto sognando ? . NO ! Se a Bacco presentai le spoglie .
3
Iu, com’ ‘u
sappi, non
cci pinsai du'
voti: mi
'mbarcai,
'ncerca di
tia, cu li me'
figghi. A
puppa iu
riggennu 'u
timuni, iddì vucannu, biancu lu mari addivintau di tanti corpa di
rimi, pi circari a ttia! Ma quann’ èramu già vicina a Capu
Màliu, un vintazzu di livanti 'nvesti la vela e nni sprajò sutta sta
timpa (7 ). Spilunchi, antri, crafocchi - e cci addimùranu li
Ciclopi cu 'un occhiu, micidari figghiazzi di Nettunu. E nui,
caduti 'nmanu ad unu di chisti, ch'è chiamatu Polifemu, eccu ccà,
Baccu, chi 'ncànciu (8 ) di li to' triddi , semu addivintati tinti
sirvazzi picurara (9 ) . - All'autu li nicareddi mei pòrtanu a pàsciri
li mandri, mentr'iu ccà scupu li staddi, jincu sicchi di latti a stu
Ciclopu 'nfami - 'nfami pirchì non mancia sulu carni d'agneddu.
Basta. Semu sutta
e aggruppamu li
fila (1 0 ) . Ccà, ras-
teddu, annittamu li
staddi pi li bèstii
- Ecculi ccà chi
tòrnanu - Oh! e
chi sentu ? Bih!
chi alligria!
Ballati? Oh chi vi
pari d'èssiri ó
tempu ca, si pistiàva (11), beddi 'mbriachi, jennu appresso a Baccu
'ncasa d'Artia, ballannu cu 'i ciànciani ?
NOTE : (6)= per non t i dare requie in nessun luogo . (7)= e ci gettò a spiaggia
sotto questo dirupo . (8)= in cambio di servire i tuoi capricci/ tr iddi . (9)=
spregevoli servi pecorai . (10)= siamo sotto l’arbitr io altrui e dobbiamo
dissimulare - . (11)= che si scuffiava / si mangiava ingordamente
4( 'I satireddi s'arrizzòlanu nni l'orchestra, fincennu di cacciàrisi avanti
l i mandri, e trippiannu .) // : CORU - (Una vuci) *
Vota: Unni ti
jetti, figghiu
di bona matrí
e cèlebri
beccu (12) ?
Scinni, t 'ac-
ciunchi! Ccà
cc'è umbra e
friscura, cc'è
l'erbuzza chi odura.
Vicinu à li spilunchi
l'agneddu s'abbrivìra
all'acqua chi jinchèmu
a la surgiva. - (n'autra
vuci): Lestu, va tu ccà,
tu ddà; scappa, o t’ ‘a
proju! (13) . Ooh!
Ujèh! -: Tutti 'ncapu
a lu poju! (14) - . (n'autra
vuci) -: Vò' ca ti tiro quarchi pitrata? - (n'autra vuci) -: Ma talia
stu muntuni di picata! (15). Zù, zù! - smoviti e torna a laNOTE. (12)= espressione eufemistica; anche in celebri beccu vi è un qualche
riflesso spregiativo in relazione al significato figurato di beccu. (13) = ti do
una bastonata. (14)= sopra il poggio . (15)= ma guarda ! che impiastro questo
montone ! .
5
stadda, o t'afferru pi li corna! Rivota : ( la prima vuci) - :
Proj ssi beddi vèrtuli a l'agnidduzzi! A pasciri vai fora, e
l'abbannuni. Dòrminu 'nterra, tutta la jurnata, nt’ ‘a grutta, o
chiàncinu all'agnuni (16), chiamannu a ttia. (autra vuci) -:
Va', passa ccà! passa ccà! Lassa la costa, lassa ! .
(n’autra vuci) -: Lestu, va': tu ccà, tu ddà; scappa, o t’ ‘a proju!
Tutti 'ncapu a lu poju!(n'autra vuci):Vo' ca ti tiru quarchi pitrata?
(n'autra vuci) -: Ma talia stu muntuni di picata! - Zù, zù! smòviti
e torna a la stadda , o t'afferru pi li corna!
NOTE : (16)= piangono in un angolo per terra.
6 / / ( tutt i ' i satireddi sunnu già s'upra'a scena.-caccianu avanti
la mannira,ballannu e friscannu- Lu ballu si fa sempri cchiù stri ttu )
Lu Corifeu
Stanza:- Ccà non cc'è
Bròmiu, non cci su'
danzi, nè cci su'
fimmini foddi cu
virghi; ccà non cc'è
sono, né scrusciu
d'acqui sorgivi . 'A
vigna, lu sucu duci di
la racina, ccà non
alligna. Nè tra li
Ninfi cchiù a Nisa 'ntornu pi la divina nostra Afroditi l 'inno di
prima, cu li Baccanti gridannu olè !
7
Unni sì, caru Baccu, miu
beddu, tistuzza d'oru? unni
t'aggiri suliddu? Iu, coru
to', ccà , vistutu di pilu,
‘i pècuri di lu Ciclopu mi
portu a pàsciri: iu chian-
ciu, ed iddi mi fannu: bèèè !
Silenu
Jamu, picciotti, ohè, faciti
tràsiri a li criati 'i pècuri intra 'a
grutta
Lu Corifeu
Jamu, sì. Ma chi prescia hai tu,
papà?
Silenu
Ca pirchì staju vidennu ddà 'na
navi greca, chi sacciu? e vidu 'i
rimatura e 'u capu d'iddi abbiàti
a sta banna, cu lanceddi e quar-
tari. (15). - Nenti nenti, vennu ccà
pi pruvisti? Amar' ad iddi! (16) E
cu' sarannu? - N’ ‘o sannu chi razza d'armalu è stu ciclopu
Polifemo, ca 'nvucca d'iddi stinsi si cci vennu a jittari? –
Silenziu . Ora sintemu chi genti sunnu e d'unni vennu .NOTE : (15)= recipienti di terracotta per (l iquidi) acqua/vino, (16) = poveri loro!
8
<Trasi, vistutu di
marinaru, Ulissi ,
cu darrè ‘na
ciurma di
cumpagni >
(saluta a la greca,
stinnennu 'a manu)