www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 1
cfly{s sfo{ljlw P]g, @)%%cfly{s sfo{ljlw P]g, @)%%cfly{s sfo{ljlw P]g, @)%%cfly{s sfo{ljlw P]g, @)%%
k|df0fLs/0f / k|sfzg ldlt
@)%%.!@.*
;+zf]wg ug]{ P]g;+zf]wg ug]{ P]g;+zf]wg ug]{ P]g;+zf]wg ug]{ P]g
!= ;fj{hlgs vl/b P]g,@)^# @)^#.(.#)
@= u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg'g
;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^� @)^^.!).&
@)%% ;fnsf] P]g g+= @&
cfly{s sfo{ljlw lgoldt tyf Jojl:ytcfly{s sfo{ljlw lgoldt tyf Jojl:ytcfly{s sfo{ljlw lgoldt tyf Jojl:ytcfly{s sfo{ljlw lgoldt tyf Jojl:yt ug{ ag]sf] P]g ug{ ag]sf] P]g ug{ ag]sf] P]g ug{ ag]sf] P]g
k|:tfjgfk|:tfjgfk|:tfjgfk|:tfjgf M ;l~rt sf]if jf ;/sf/L sf]ifsf] ;+rfng, ah]6 th{'df, lgsf;f tyf vr{
ug]{, n]vf /fVg], cfGtl/s lgoGq0fsf] Joj:yf ldnfpg], n]vfk/LIf0f, a]?h' km5\of}{6 tyf
c;'n txl;n ug]{ u/fpg] cflb cfly{s sfo{ljlw lgoldt tyf Jojl:yt ¿kaf6
;~rfng ug{ u/fpg jf~5gLo ePsf]n],
>L % dxf/fhflw/fh jL/]Gb| jL/ ljqmd zfxb]jsf] zf;gsfnsf] ;QfO;f}+ jif{df
;+;bn] of] P]g agfPsf]5 .
kl/R5]bkl/R5]bkl/R5]bkl/R5]b––––!!!!
k|f/lDesk|f/lDesk|f/lDesk|f/lDes
!=!=!=!= ;+lIfKt gfd / k|f/De;+lIfKt gfd / k|f/De;+lIfKt gfd / k|f/De;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ o; P]gsf] gfd æcfly{s sfo{ljlw P]g, @)%%Æ
/x]sf]5 .
-@_ of] P]g t'?Gt k|f/De x'g]5 .
@=@=@=@= kl/efiffkl/efiffkl/efiffkl/efiff M ljifo jf k|;+un] csf]{ cy{ gnfu]df o; P]gdf,–
-s_ æ;+ljwfgÆ eGgfn] �g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg, @)^# ;D´g' k5{ .
� of] P]g ;+jt\ @)^% ;fn h]7 !% ut]b]lv nfu" ePsf], k|z:tL / clw/fHo zAb lemlsPsf] . � u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg'g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f ;+zf]lwt .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 2
-v_ æ;l~rt sf]ifÆ eGgfn] ;+ljwfgsf] �wf/f () adf]lhdsf] ;l~rt sf]if jf
;/sf/L sf]if ;D´g' k5{ .
-u_ æsfof{noÆ eGgfn] ;+j}wflgs c+u tyf lgsfo, g]kfn ;/sf/sf ;a}
dGqfno, ;lrjfno, ljefu / ;f] dftxtsf ;a} c8\8f cbfnt tyf cGo
;/sf/L lgsfosf sfof{no ;d]tnfO{ ;D´g' k5{ .
-3_ ætfn's sfof{noÆ eGgfn] ;DalGwt sfof{noeGbf dflyNnf] txsf] sfof{no
;D´g' k5{ .
-ª_ ædftxtsf] sfof{noÆ eGgfn] ;DalGwt sfof{nosf] dftxtdf /x]sf
sfof{no ;D´g' k5{ .
-r_ æ;lrjÆ eGgfn] dGqfnosf] ;lrj ;D´g' k5{ / ;f] zAbn] ;+j}wflgs c+u
tyf lgsfosf] xsdf To:tf] ;+j}wflgs c+u tyf lgsfosf] ;lrj jf
k|zf;sLo k|d'v / s]Gb|Lo :t/sf] ;lrjfno tyf cfo]usf] xsdf To:tf]
;lrjfno tyf cfof]usf] ;lrj ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-5_ æsfof{no k|d'vÆ eGgfn] ;+j}wflgs c+u tyf lgsfosf] ;DaGwdf To:tf]
;+j}wflgs c+u tyf lgsfosf k|d'v, dGqfnosf] ;DaGwdf ;lrj, ljefusf]
;DaGwdf ljefuLo k|d'v, of]hgfsf] ;DaGwdf of]hgf k|d'v / sfof{nosf]
;DaGwdf ;f]xL sfof{nosf k|d'v ;D´g' k5{ .
-h_ æPs tx dflysf] clwsf/LÆ eGgfn] sfof{nosf] k|d'vsf] xsdf ;DalGwt
ljefuLo k|d'v, ljefuLo k|d'vsf] xsdf ;DalGwt dGqfno, ;lrjfno tyf
cfof]usf] ;lrj, ;lrjsf] xsdf ;DalGwt ljefuLo dGqL jf /fHodGqL /
;+j}wflgs c+u tyf lgsfosf] ;lrj jf k|zf;sLo k|d'vsf] xsdf ;DalGwt
;+j}wflgs c+u tyf lgsfosf] k|d'v ;D´g' k5{ .
-´_ ædxfn]vf lgoGqs sfof{noÆ eGgfn] of] P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf]
lgodsf] cwLgdf /xL ;+lrt sf]if / cfly{s k|zf;gsf] ;+rfng tyf
lgoGq0f ug{ cfGtl/s n]vfk/LIf0f ug]{, lgb]{zg lbg] tyf g]kfn ;/sf/sf]
s]Gb|Lo cfo–Joo n]vf tof/ kfg]{ sfof{no ;D´g' k5{ .
� u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg'g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f ;+zf]lwt .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 3
-`_ æljlgof]hgÆ eGgfn] k]ZsL vr{ P]g / ljlgof]hg P]gåf/f lglb{i6 ;]jf /
sfo{x¿sf] nflu ljleGg zLif{sdf ljleGg sfof{nonfO{ vr{ ug{ ljlgof]hg
ePsf] /sd ;D´g' k5{ / ;f] zAbn] k"/s ljlgof]hg P]g / pwf/f] vr{ P]g
adf]lhd ljlgof]hg /sd ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-6_ æn]vf pQ/bfoL clws[tÆ eGgfn] cfˆgf] / dftxt sfof{nosf] cfly{s
k|zf;g ;+rfng ug]{, jflif{s ah]6 tof/ ug]{ / ;f] ah]6 lgsf;f k|fKt u/L
vr{ ug]{ clwsf/ ;'Dkg], ah]6sf] n]vf /fVg] / /fVg nufpg], n]vf ljj/0f
tof/ ug]{ u/fpg], ljlgof]hg, /fh:j, w/f}6L / lhG;L ;d]tsf] cfGtl/s tyf
clGtd n]vfk/LIf0f u/fpg], a]?h' lgoldt ug]{ u/fpg], c;'n pk/ ug]{
u/fpg] jf ldGxf ug]{ u/fpg] st{Jo ePsf] ;lrjnfO{ ;D´g' k5{ .
-7_ ælhDd]jf/ JolQmÆ eGgfn] n]vf pQ/bfoL clws[taf6 clVtof/L lbP
adf]lhdsf] sfo{ ;+rfng ug]{, lhDdf lng], vr{ ug]{, n]vf /fVg],
cfGtl/s jf clGtd n]vfk/LIf0f u/fO{ a]?h' km5\of}{6 ug]{ u/fpg],
;/sf/L gubL lhG;L c;'n pk/ ug]{ u/fpg] tyf bflvnf ug]{ st{Jo
ePsf] JolQm ;D´g' k5{ / ;f] zAbn] ;/sf/L sfdsf] nflu ;/sf/L
gubL jf lhG;L lnO{ jf glnO{ ;f] sfd km5Øf{pg] lhDdf lng] u}/
;/sf/L JolQm ;d]tnfO{ hgfp“5 .
-8_ æa}+sÆ eGgfn] g]kfn /fi6« a}+s ;D´g' k5{ / ;f] zAbn] g]kfn ;/sf/n]
tf]lslbPsf] cGo jfl0fHo a}+s ;d]tnfO{ hgfp“5 .
-9_ æsf/f]af/Æ eGgfn] ;/sf/L rn, crn, gubL tyf lhG;L wgdfn lhDdf
lnO{ k|rlnt sfg'g adf]lhd lgwf{l/t sfddf vr{ jf bflvnf ;DaGwL
;Dk"0f{ sfd ;D´g' k5{ .
-0f_ æn]vfÆ eGgfn] sf/f]af/ ePsf] Joxf]/f b]lvg] u/L k|rlnt sfg'g adf]lhd
/flvg] clen]v, vftf, lstfa cflb / ;f] sf/f]af/nfO{ k|dfl0ft ug]{ cGo
sfuhft ;d]tnfO{ ;D´g' k5{ .
-t_ æcfGtl/s n]vfk/LIf0fÆ eGgfn] dxfn]vf lgoGqs sfof{noaf6 x'g]
n]vfk/LIf0f ;D´g' k5{ .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 4
-y_ æclGtd n]vfk/LIf0fÆ eGgfn] dxfn]vf k/LIfssf] ljefuaf6 x'g] n]vfk/LIf0f
;D´g' k5{ .
-b_ æa]?h''Æ eGgfn] k|rlnt sfg'g adf]lhd k'¥ofpg' kg]{ /Lt gk''¥ofO{ sf/f]af/
u/]sf] jf /fVg' kg]{ n]vf g/fv]sf] tyf clgoldt jf a]dgfl;a tl/sfn]
cfly{s sf/f]af/ u/]sf] egL n]vfk/LIf0f ubf{ cf}+NofOPsf] jf 7x¥ofOPsf]
sf/f]af/ ;D´g' k5{ .
-w_ æc;'n pk/ ug'{ kg]{ /sdÆ eGgfn] k|rlnt sfg'g adf]lhd e'QmfgL lbg
gx'g] /sd e'QmfgL lbPsf] jf a9L x'g] u/L e'QmfgL lbPsf] jf 36L /sd
c;'n u/]sf] sf/0faf6 c;'n pk/ ug{' kg]{ egL n]vfk/LIf0f xF'bf
7x¥ofOPsf] a]?h' /sd ;D´g' k5{ / ;f] zAbn] lxgfldgf jf d:of}6 u/]sf]
/sd tyf g]kfn ;/sf/nfO{ ltg'{ a'´fpg' kg]{ cGo s'g} /sd snd
;d]tnfO{ hgfpF5 .
-g_ æ;+k/LIf0fÆ eGgfn] cfGtl/s jf clGtd n]vfk/LIf0f k|ltj]bgdf cf}+NofOPsf]
a]?h'sf] ;DaGwdf k]z x'g cfPsf :ki6Ls/0f jf k|ltlqmof ;fy ;+nUg
k|df0f tyf sfuhftsf] k/LIf0f jf cg''udgsf] sfo{ ;D´g' k5{ / ;f] zAbn]
�Joj:yflksf–;+;bsf] ;fj{hlgs n]vf ;ldltaf6 k|fKt ;'´fj jf
lgb]{zgsf cfwf/df ul/g] k/LIf0f jf cg'udg sfo{ ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-k_ æcfly{s ljj/0fÆ eGgfn] s'g} lglZrt cjlwdf ePsf] cfly{s sf/f]af/sf]
;dli6ut l:ylt bzf{pg] p2]Zon] zLif{s ;d]t v'Ng] u/L tof/ ul/Psf]
ljj/0f ;D´g' k5{ / ;f] zAbn] sf/f]af/sf] l:ylt bzf{pg] u/L zLif{ssf]
cfwf/df agfOPsf] ah]6 cg'dfg, lgsf;f, vr{, nfut, cfDbfgL, bflvnf /
afFsL /sd v'nfOPsf] cfo–Joo ljj/0f ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-km_ æs]Gb|Lo txl;n sfof{noÆ eGgfn] bkmf @( sf] k|of]hgsf] nflu g]kfn
;/sf/n] :yfkgf u/]sf] s]Gb|Lo txl;n sfof{nonfO{ ;D´g' k5{ .
-a_ æ;fj{hlgs hjfkmb]xLsf] kbÆ eGgfn] kfl/>lds 7]lsPsf] jf g7]lsPsf] h]
eP tfklg s'g} ¿kdf lgo'Qm x'g] jf lgjf{lrt x'g] jf dgf]gog x'g] sfg'gL
dfGotf k|fKt ;fj{hlgs sfd, st{Jo / clwsf/ ePsf] kb ;D´g' k5{ .
� u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg'g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f ;+zf]lwt .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 5
-d_ ætf]lsPsf]Æ jf ætf]lsPadf]lhdÆ eGgfn] o; P]g cGtu{t ag]sf lgodx¿df
tf]lsPsf] jf tf]lsPadf]lhd ;D´g' k5{ .
kl/R5]bkl/R5]bkl/R5]bkl/R5]b––––@@@@
;l~rt sf]ifsf] ;+rfng;l~rt sf]ifsf] ;+rfng;l~rt sf]ifsf] ;+rfng;l~rt sf]ifsf] ;+rfng
#=#=#=#= ;l~rt sf]ifsf] ;+rfng;l~rt sf]ifsf] ;+rfng;l~rt sf]ifsf] ;+rfng;l~rt sf]ifsf] ;+rfng M ;+ljwfg, of] P]g / k|rlnt sfg'gsf] cwLgdf /xL
;l~rt sf]ifsf] ;+rfng dxfn]vf lgoGqs sfof{non] ug]{5 .
$$$$==== ;l~rt sf]ifsf] n]vf /fVg] pQ/bfloTj;l~rt sf]ifsf] n]vf /fVg] pQ/bfloTj;l~rt sf]ifsf] n]vf /fVg] pQ/bfloTj;l~rt sf]ifsf] n]vf /fVg] pQ/bfloTj M -!_ ;l~rt sf]ifsf] n]vf cBfjlws
¿kdf /fVg] tyf To;sf] jflif{s cfly{s ljj/0f agfpg] st{Jo / pQ/bfloTj
dxfn]vf lgoGqs sfof{nosf] x'g]5 / To;sf] nflu n]vf bflvnf u/fpg]
nufotsf cGo sfdsf] nflu dxfn]vf lgoGqs sfof{non] ;/sf/L sfof{nonfO{
g]kfn /fi6« a}+s / cGo a}+sx¿nfO{ lhDd]jf/L tf]Sg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] lhDd]jf/Lsf] kfngf ug{' u/fpg'
;DalGwt ;a} sfof{no tyf a}+ssf] st{Jo x'g]5 .
-#_ ;l~rt sf]ifsf] ;+rfng ug]{, s]Gb|Lo n]vf /fVg] / cfly{s ljj/0f tof/
ug]{ ;DaGwL cGo sfo{ljlw tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
kl/R5]b kl/R5]b kl/R5]b kl/R5]b –––– ####
ah]6 lgdf{0f, lgsf;f, vr{, /sdfGt/ tyf lgoGq0fah]6 lgdf{0f, lgsf;f, vr{, /sdfGt/ tyf lgoGq0fah]6 lgdf{0f, lgsf;f, vr{, /sdfGt/ tyf lgoGq0fah]6 lgdf{0f, lgsf;f, vr{, /sdfGt/ tyf lgoGq0f
%=%=%=%= ah]6 tyf sfo{qmd th'{df ugah]6 tyf sfo{qmd th'{df ugah]6 tyf sfo{qmd th'{df ugah]6 tyf sfo{qmd th'{df ug]{]{ ]{]{ M-!_ cfufdL cfly{s jif{df ug'{kg]{ ;/sf/L
sfd sfh tyf ljsf; sfo{qmdsf] lgldQ tf]lsP adf]lhd ah]6 tof/ ug]{
u/fpg] pQ/bfloTj cy{ dGqfnosf] x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ah]6 tyf sfo{qmd th'{df Pj+ k|ult ;ldIff
ug{sf] nflu cy{ dGqfnon] dfu u/]sf] cfjlws sfo{ ljj/0f, cfo–Joosf] cg'dfg
tyf ;+ljwfgsf] �wf/f (# sf] pkwf/f -@_ adf]lhd cfˆgf] sfof{no / dftxtsf
sfof{nonfO{ 5'6\ofOPsf] ah]6 lgsf;f, vr{ / nIo cg';f/ ePsf] k|ult ljj/0f
cy{ dGqfnodf k]z ug]{ pQ/bfloTj ;DalGwt n]vf pQ/bfoL clws[tsf] x'g]5 .
� u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg'g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f ;+zf]lwt .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 6
-#_ ldq/fi6« / cGt//fli6«o ;+3 ;+:yfaf6 cg'bfg / C0f :j¿k g]kfn
;/sf/nfO{ k|fKt x'g] gubL jf lhG;L ;xfotfnfO{ ah]6df ;dfj]z ug{' u/fpg'
kg]{5 . o; afx]s cGo k|sf/sf ;xfotfsf] 5'§} ljj/0f ah]6 ;fy ;+;bdf k]z
ug'{kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] ;xfotf lng' cl3 To:tf] ;xfotf, of]hgf tyf
jflif{s sfo{qmdn] lgwf{/0f u/]sf] k|fyldstf, gLlt tyf sfo{qmd cg'¿k 5, 5}g ;f]
;DaGwdf ;fdfGotof /fli6«o of]hgf cfof]usf] k/fdz{ lnO{ cy{ dGqfnosf] :jLs[lt
lng] / ;f]sf] ljj/0f tof/ u/L cy{ dGqfnodf k]z ug]{ st{Jo n]vf pQ/bfoL
clws[tsf] x'g]5 .
-%_ u}/ ;/sf/L ;+:yf / :yfgLo lgsfox¿nfO{ k|fKt x'g] j}b]lzs C0f,
cg'bfg / ;xof]u ;DaGwL ljj/0f ;DalGwt dGqfnon] cy{ dGqfnonfO{ pknAw
u/fpg' kg]{5 . o;/L k|fKt x'g cfPsf] ljj/0f cy{ dGqfnon] ;+;b ;dIf k]z ug'{
kg]{5 .
-^_ ah]6 tyf sfo{qmd th{'df ubf{ ckgfpg' kg]{ cGo sfo{ljlw tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .
^=^=^=^= ah]6 lgsf;fah]6 lgsf;fah]6 lgsf;fah]6 lgsf;fM -!_ k]ZsL vr{ P]g jf ljlgof]hg P]g hf/L ePkl5 :jLs[t ah]6
ljj/0f cg';f/ cy{ dGqfnon] lbPsf] clVtof/Lsf] cfwf/df dxfn]vf lgoGqs
sfof{nosf] cfb]z adf]lhd ;+lrt sf]ifaf6 ;DalGwt sfof{nosf] gfddf a}+s
dfk{mt /sd lgsf;f lbOg]5 .
-@_ cy{ dGqfnoaf6 sfof{nout ah]6 ljj/0f / vr{ ug]{ clVtof/L k|fKt
x'gf;fy ;DalGwt dGqfnon] ljefuLo k|d'vnfO{ / ljefuLo k|d'vn] dftxtsf
sfof{no k|d'vnfO{ vr{ ug]{ clVtof/L lbg' kg]{5 .
t/ ljefu gePsf sfof{nox¿sf] xsdf dGqfnon] sfof{no k|d'vnfO{
clVtof/L lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfof{nosf] gfddf /sd lgsf;f ePkl5 dxfn]vf
lgoGqs sfof{non] tf]lslbP adf]lhdsf clwsf/Lx¿sf] ;+o'Qm b:tvtaf6
sfof{nosf] gfddf a}+s vftf ;+rfng ug'{ kg]{5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 7
-$_ :jLs[t ljlgof]hg /sd sf]if tyf n]vf lgoGqs sfof{noaf6 lgsf;f
k|fKt u/L clVtof/L / :jLs[t ah]6leq /x]/ k|rlnt sfg'g adf]lhd vr{ ug]{, n]vf
/fvL jf /fVg nufO{ n]vf k]z ug]{, n]vfk/LIf0f u/fpg], a]?h' km5\of}{6 ug]{ ;Dk"0f{
pQ/bfloTj ;DalGwt sfof{no k|d'vsf] x'g]5 .
-%_ k]ZsL vr{ P]g tyf ljlgof]hg P]g adf]lhd ;/sf/L /sd lgsf;f lbg]
tyf sf]if ;+rfng ug]{ u/fpg] ;DaGwL cGo sfo{ljlw tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
♣&=&=&=&= vr{ ug]{ sfo{ljlwvr{ ug]{ sfo{ljlwvr{ ug]{ sfo{ljlwvr{ ug]{ sfo{ljlw M ;/sf/L sfd sfh tyf cfof]hgf ;~rfng ug]{ w/f}6L, b:t'/,
;]jf z'Ns lng], k]ZsL lbg] tyf km5\of}{6 ug]{, ;/sf/L gubL tyf lhG;L ;DklQsf]
;+/If0f ug]{, lnnfd laqmL ug]{, ldGxf lbg] ;DaGwL cfly{s k|zf;g tyf cGo ljljw
Joj:yf / tt\;DaGwL sfo{ljlw tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
*=*=*=*= /sdfGt//sdfGt//sdfGt//sdfGt/ M -!_ ljlgof]hg P]gdf tf]lsPsf] s'g} zLif{sdf /sd gk'u ePdf ;f]
gk'u ePsf] /sd ;f]xL P]gdf tf]lsPsf] s'g} Ps jf Ps eGbf a9L zLif{sdf
art x'g] ePdf ljlgof]hg P]gdf tf]lsPsf] ;Ldfleq /xL Ps zLif{saf6 csf]{
zLif{sdf cy{ dGqfnon] /sdfGt/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df n]lvPb]lv afx]s pkzLif{sx¿sf] /sdfGt/ ;DaGwL
Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
(=(=(=(= ah]6 /f]Ssf jf lgoGq0f ug{ ;Sgah]6 /f]Ssf jf lgoGq0f ug{ ;Sgah]6 /f]Ssf jf lgoGq0f ug{ ;Sgah]6 /f]Ssf jf lgoGq0f ug{ ;Sg] M bkmf ^ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg b]zsf] cfly{s l:ylt / ;l~rt sf]ifdf hDdf /x]sf] /sdnfO{ ljrf/ u/L
cy{ dGqfnon] ;l~rt sf]if dfly Jooef/ x'g] /sd afx]s ljlgof]lht /sddf
cfjZostf cg';f/ k"0f{ jf cf+lzs ¿kdf /f]Ssf jf lgoGq0f ug{ ;Sg]5 .
kl/R5]bkl/R5]bkl/R5]bkl/R5]b––––$$$$
sf/f]af/sf] n]vfsf/f]af/sf] n]vfsf/f]af/sf] n]vfsf/f]af/sf] n]vf
!)=!)=!)=!)= sf/f]af/sf] n]vsf/f]af/sf] n]vsf/f]af/sf] n]vsf/f]af/sf] n]vffff M-!_ sf/f]af/sf] n]vf k|0ffnL g]kfn ;/sf/n] tf]lslbPadf]lhd
x'g]5 . To;/L gtf]lsP;Dd xfn k|rlnt n]vf k|0ffnL cg';f/ sf/f]af/sf] n]vf
/flvg]5 .
♣ ;fj{hlgs vl/b P]g,@)^# åf/f ;+zf]lwt .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 8
-@_ sf/f]af/sf] n]vf dxfn]vf k/LIfssf] ljefuaf6 :jLs[t eP adf]lhdsf]
9fFrfdf /fVg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] 9frf :jLs[t u/fpg] tyf nfu" ug]{ u/fpg]
st{Jo dxfn]vf lgoGqs sfof{nosf] x'g]5 . dxfn]vf k/LIfsn] k|rlnt n]vf
9fFrfdf ;'wf/ ug{ cfjZos b]v]df ;'wf/ ug'{kg]{ 9fFrf pNn]v u/L dxfn]vf
lgoGqssf] ;Nnfx lnO{ pQm sfof{nonfO{ lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-$_ dxfn]vf lgoGqs sfof{non] ;l~rt sf]ifsf] cltl/Qm j}b]lzs cg''bfg,
C0f ;xfotf, nufgL, ljlgof]hg, /fhZj / w/f}6Lsf] s]Gb|Lo n]vf tof/ u/L /fVg'
kg]{5 . ljlgof]hg tyf /fhZj afx]s cGo ;a} k|sf/sf sf/f]af/x¿sf] n]vf /fVg
nufO{ To;sf] s]Gb|Lo ljj/0f tof/ u/L dxfn]vf k/LIfs ;dIf k]z ug'{ dxfn]vf
lgoGqs sfof{nosf] st{Jo x'g]5 . ah]6df ;dfj]z gePsf h'g;'s} k|sf/sf]
;xfotf jf ;|f]taf6 ePsf] vr{sf] n]vf ;DalGwt sfof{non] tof/ ug'{ kg]{5 /
;f]sf] ljj/0f dxfn]vf lgoGqs sfof{nonfO{ cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] kGw| lbgleq
lbg' kg]{5 .
-%_ n]vf pQ/bfoL clws[tn] dftxt sfof{noaf6 ljlgof]hg, /fh:j, w/f}6L
nufot ;a} cfly{s ljj/0f lnO{ s]Gb|Lo lx;fa tof/ u/fO{ /fVg' kg]{5 .
-^_ bkmf % sf] pkbkmf -#_ cg';f/ k|fKt ePsf cGo k|sf/sf ;xfotfsf]
ljj/0f dftxt sfof{nodf /fVg nufpg], To;sf] s]Gb|Lo ljj/0f /fVg] bfloTj n]vf
pQ/bfoL clws[tsf] x'g]5 .
!!=!!=!!=!!= lhDd]lhDd]lhDd]lhDd]jf/ JolQm hjfkmb]xL x'gjf/ JolQm hjfkmb]xL x'gjf/ JolQm hjfkmb]xL x'gjf/ JolQm hjfkmb]xL x'g]] ]] M -!_ lhDd]jf/ JolQmn] k|To]s sf/f]af/ :ki6
b]lvg] u/L k|rlnt sfg'gn] tf]s] adf]lhdsf] /Lt k'¥ofO{ n]vf tof/ u/L
u/fO{ /fVg' kg]{5 .
-@_ cfly{s k|zf;g ;+rfng ubf{ dftxt sfof{non] k|rlnt sfg'gsf]
kfngf u/] gu/]sf] ;DaGwdf cfjZostf cg';f/ /]vb]v, hfFra'´ tyf lg/LIf0f ug]{
/ dftxt sfof{nosf] lx;fa s]Gb|Lo lx;fadf ;dfj]z u/fO{ hfFra'´ ug]{ u/fpg]
pQ/bfloTj n]vf pQ/bfoL clws[tsf] x'g]5 .
-#_ n]vf pQ/bfoL clws[tn] pkbkmf -@_ adf]lhd /]vb]v, hfFra'´ tyf
lg/LIf0f ubf{ jf n]vfk/LIf0f x'Fbf k|rlnt sfg'gåf/f lgwf{l/t k|lqmof k"/f gu/L
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 9
sf/f]af/ u/]sf] jf cGo s'g} s}lkmot b]lvg cfPdf lhDd]jf/ JolQmn] To;sf]
hjfkmb]xL jxg ug'{ kg]{5 .
-$_ s'g} dgfl;a sf/0fn] n]vf ;DaGwL sfddf clgoldt x'g uPdf
lhDd]jf/ JolQmn] tf]lsPsf] cjlwleq clwsf/ k|fKt clwsf/L ;dIf sf/0f v'nfO{
lgoldt u/fpgsf] nflu k]z u/]df clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] tf]lsPsf] Dofbleq
To; ;DaGwdf cfjZos lg0f{o ul/lbg' kg]{5 .
t/ dgfl;a sf/0f geO{ n]vf ;DaGwL sfddf clgoldt x'g cfPsf] b]lvg
cfPdf clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] lhDd]jf/ JolQmnfO{ klxnf] k6s krf; ¿k}ofF /
To;kl5 klg bf]xf]l/g cfPdf k6s} lkR5] krxQ/ ¿k}ofF hl/jfgf u/L k|rlnt
sfg'g adf]lhd ljefuLo sf/afxL ;d]t ug{ ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd lg0f{o lbg' kg]{ clwsf/Ln] tf]lsPsf] Dofbleq
lg0f{o glbPdf lghnfO{ Ps tx dflysf] clwsf/Ln] klxnf] k6s krf; ¿k}ofF /
;f]xL clwsf/Laf6 k'gM csf]{ k6s To:tf] sfo{ bf]xf]l/g uPdf b'O{ ;o krf; ¿k}ofF
hl/jfgf ug'{ kg]{5 .
-^_ pkbkmf -@_ adf]lhd /]vb]v, hfFra'´ tyf lg/LIf0f x'Fbf of] P]g tyf
o; P]g cGt/ut ag]sf] lgod adf]lhd lgwf{l/t k|lqmof k"/f gu/L sf/f]af/ u/]sf]
b]lvg cfPdf jf cGo s'g} s}lkmot b]lvg cfPdf hfFr ug{ k7fpg] tfn's sfof{no
jf ljefu jf sfof{no k|d'vn] snd} lkR5] kRrL; ¿k}ofF hl/jfgf ug{ ;Sg]5 .
Pp6} lhDd]jf/ JolQmnfO{ tLg k6s eGbf a9L hl/jfgf eO;s]kl5 k'gM To:tf] sfo{
bf]xf]l/g cfPdf snd} lkR5] tL; ¿k}ofF hl/jfgf u/L k|rlnt sfg'g adf]lhd
ljefuLo sf/afxL ;d]t ug'{ kg]{5 .
-&_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod adf]lhd n]vf /fv] g/fv]sf],
n]vf bflvnf u/] gu/]sf] / n]vfk/LIf0f u/fP gu/fPsf] ;DaGwdf ;do ;dodf
hfFr, lg/LIf0f u/L cfGtl/s lgoGq0f / /]vb]v ug]{ lhDd]jf/L ;+j}wflgs c+u tyf
lgsfosf] xsdf ;DalGwt ;+j}wflgs c+u tyf lgsfosf] k|d'v, dGqfno tyf s]Gb|Lo
:t/sf] ;lrjfno tyf cfof]usf] xsdf ;DalGwt dGqfnosf ljefuLo dGqL jf
/fHodGqL, ljefu jf ljefu ;/xsf] cl:tTj / If]qflwsf/ ePsf] sfof{nosf] xsdf
;DalGwt dGqfnosf] ;lrj / sfof{nosf] xsdf ;DalGwt tfn's sfof{nosf]
ljefuLo k|d'vsf] x'g]5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 10
!@=!@=!@=!@= /fh:j bflvnf / /fh:j n]vf/fh:j bflvnf / /fh:j n]vf/fh:j bflvnf / /fh:j n]vf/fh:j bflvnf / /fh:j n]vf M-!_ k|rlnt sfg'g adf]lhd g]kfn ;/sf/nfO{
k|fKt x'g] /fh:j tyf ;/sf/L /sd sfof{nodf k|fKt ePkl5 tf]lsP adf]lhd
a}+s bflvnf ug'{ kg]{5 .
-@_ /fh:jsf] nut tyf n]vf /fVg] tyf kmfF6jf/L k]z ug]{, n]vfk/LIf0f
u/fpg] / To;sf] clen]v /fVg] pQ/bfloTj sfof{no k|d'vsf] x'g]5 .
!#=!#=!#=!#= gubL lhG;L bflvnf ug]{ / n]vf /fVggubL lhG;L bflvnf ug]{ / n]vf /fVggubL lhG;L bflvnf ug]{ / n]vf /fVggubL lhG;L bflvnf ug]{ / n]vf /fVg ]] ]] M -!_ lhDd]jf/ JolQmn] cfkmgf]
lhDdfdf cfPsf] ;/sf/L gubLsf] xsdf ;f]xL lbg jf To;sf] ef]lnkN6 / lhG;L
dfn;fdfg eP ;ft lbgleq oyf:yfgdf bflvnf u/L >]:tf v8f ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Dofbleq lhDd]jf/ JolQmn] gubL tyf lhG;L
bflvnf u/]sf] >]:tf v8f ug{ g;s]df To;sf] dgfl;a sf/0f v'nfO{ Ps tx
dflysf] clwsf/L ;dIf Dofb yksf] nflu cg'/f]w ug{ ;Sg]5 . o;/L cg'/f]w e}
cfPdf Ps tx dflysf] clwsf/Ln] dgfl;a sf/0f b]v]df Ps} k6s jf b'O{ k6s u/L
a9Ldf k}+tfnL; lbg;Ddsf] Dofb ylklbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd ylkPsf] Dofbleq klg >]:tf v8f gug]{ lhDd]jf/
JolQmnfO{ Ps tx dflysf] clwsf/Ln] snd} lkR5] krf; ¿k}ofF jf lauf]sf] bz
k|ltzt;Dd hl/jfgf ug{ ;Sg]5 .
-$_ cfˆgf] lhDdfdf cfPsf] ;/sf/L gubL ;f]xL lbg jf To;sf] ef]lnkN6
oyf:yfgdf bflvnf gu/]sf] b]lvg cfPdf ;DalGwt tfn's sfof{no jf ljefuLo
k|d'vn] bz lbg;Dd 9Lnf] u/]sf] eP bz k|ltzt hl/jfgf u/L ;f] bflvnf ug{
nufpg] / kGw| lbg;Dd l9nf] u/]sf] eP kGw| k|ltzt hl/jfgf u/L ;f] ;d]t
bflvnf ug{ nufpg] / kGw| lbgeGbf a9L l9nf] u/]sf] eP kRrL; k|ltzt hl/jfgf
u/L gub bflvnf ug{ nufO{ s;"/sf] dfqf cg';f/ k|rlnt sfg'g adf]lhd ljefuLo
sf/afxL ;d]t ug{ u/fpg ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg bflvnf ug'{kg]{ To:tf]
gubL c+s a}+s / sfof{no aLrsf b"/L ;d]tnfO{ ljrf/ u/L dxfn]vf lgoGqs
sfof{non] gub bflvnf ug]{ yk Dofb tf]lslbg ;Sg]5 .
!$=!$=!$=!$= n]vf bflvnf ugn]vf bflvnf ugn]vf bflvnf ugn]vf bflvnf ug]{ M -!_ dxfn]vf lgoGqs sfof{non] dxfn]vf k/LIfsn] tf]s]sf]
Dofbleq k|To]s cfly{s jif{ ;l~rt sf]ifsf] cltl/Qm ljlgof]hg, /fh:j, w/f}6L,
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 11
j}b]lzs cg'bfg / C0f ;xfotf tyf nufgLsf] n]vf / cfly{s jif{sf] s]Gb|Lo
n]vfsf] cfly{s ljj/0f dxfn]vf k/LIfssf] ljefu ;dIf bflvnf ug{' kg]{5 .
-@_ n]vf pQ/bfoL clws[tn] dftxt sfof{no ;d]tsf] k|To]s cfly{s jif{sf]
;Dk"0f{ cfo–Joosf] s]Gb|Lo cfly{s ljj/0f tof/L u/L dxfn]vf lgoGqs sfof{no /
dxfn]vf k/LIfssf] ljefu ;dIf k]z ug{' kg]{5 .
-#_ lhDd]jf/ JolQmn] sf/f]af/sf] n]vf / ;DalGwt sfuhft tf]lsPsf]
sfof{nodf jf n]vfk/LIfs ;dIf tf]lsP adf]lhd bflvnf ug{' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ / -#_ adf]lhd n]vf bflvnf ug{ g;s]sf] dgfl;a sf/0f
b]vfO{ Dofb yksf] nflu cg'/f]w u/]df Ps tx dflysf] clwsf/Ln] a9Ldf k}+tL;
lbg;Ddsf] Dofb ylklbg ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd yk ul/Psf] Dofbleq klg n]vf bflvnf gug]{
lhDd]jf/ JolQmnfO{ Ps tx dflysf] clwsf/Ln] klxnf] k6ssf] nflu k|To]s snddf
kRrL; ¿k}ofFsf] b/n] / bf];|f] k6sdf k|To]s sndsf] nflu krf; ¿k}ofFsf] b/n]
hl/jfgf ug{ ;Sg]5 / k'gM csf]{ k6s ;f]xL sfo{ u/]df k|rlnt sfg'g adf]lhd
ljefuLo sf/afxL ;d]t ug{ ;lsg]5 .
-^_ dxfn]vf k/LIfssf] ljefun] tf]s]sf] Dofbleq n]vf pQ/bfoL clws[t
jf lhDd]jf/ JolQmn] n]vf / cfly{s ljj/0f bflvnf u/fpg' kg]{5 . t/ tf]lsPsf]
Dofbleq bflvnf u/fpg g;s] dgfl;a dflkmssf] sf/0f b]vfO{ n]vf pQ/bfoL
clws[t jf lhDd]jf/ JolQmn] Dofb yksf] nflu cg'/f]w u/]df dxfn]vf k/LIfs jf
lghn] tf]s]sf] clwsf/Ln] a9Ldf k}+tL; lbg;Ddsf] Dofb ylklbg ;Sg]5 .
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhd Dofb yk dfu gu/]df jf yk ul/Psf] Dofbleq
klg n]vf / cfly{s ljj/0f bflvnf gu/]df dxfn]vf k/LIfsn] lhDd]jf/ JolQm eP
n]vf pQ/bfoL clws[tnfO{ / n]vf pQ/bfoL clws[t eP Ps tx dflysf]
clwsf/LnfO{ lgb]{zg lbg ;Sg]5 / o:tf] lgb]{zgsf] kfngf ug'{ lghsf] st{Jo
x'g]5 .
-*_ pkbkmf -&_ adf]lhd lgb]{zg lb+bf klg n]vf tyf cfly{s ljj/0f
bflvnf gu/]df k|rlnt sfg'g adf]lhd ljefuLo sf/afxL ;d]t ug{ ;lsg]5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 12
-(_ /fh:j, gubL, lhG;L tyf w/f}6L bflvnf ug]{ tyf To;sf] n]vf clen]v
cBfjlws ¿kdf /fVg] ;DaGwdf cGo sfo{ljlw tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
!%=!%=!%=!%= xfgL gf]S;fgL c;'n pk/ ul/gxfgL gf]S;fgL c;'n pk/ ul/gxfgL gf]S;fgL c;'n pk/ ul/gxfgL gf]S;fgL c;'n pk/ ul/g] M o; kl/R5]b adf]lhd /fVg'kg]{ sf/f]af/sf]
n]vf 7Ls;F+u g/fv]sf] sf/0faf6 g]kfn ;/sf/nfO{ s'g} lsl;dsf] xfgL gf]S;fgL
tyf Iflt x'g uPdf To;/L kg{ uPsf] xfgL gf]S;fgL tyf Ifltk"lt{ lhDd]jf/
JolQmaf6 ;/sf/L afFsL ;/x c;'n pk/ ul/g]5 .
kl/R5]bkl/R5]bkl/R5]bkl/R5]b––––%%%%
n]vfk/LIf0f tyf a]?h' c;'n km5n]vfk/LIf0f tyf a]?h' c;'n km5n]vfk/LIf0f tyf a]?h' c;'n km5n]vfk/LIf0f tyf a]?h' c;'n km5\\\\of}{6of}{6of}{6of}{6
!^=!^=!^=!^= n]vfk/LIf0fn]vfk/LIf0fn]vfk/LIf0fn]vfk/LIf0fM -!_ dxfn]vf lgoGqs sfof{non] tf]lsP adf]lhd cfGtl/s
n]vfk/LIf0f ug]{, u/fpg]5 .
-@_ k|To]s sfof{non] ;a} k|sf/sf cfo–Joosf] tf]lsP adf]lhdsf] n]vf /
cfly{s ljj/0f k]z u/L dxfn]vf k/LIfssf] ljefuaf6 clGtd n]vfk/LIf0f u/fpg'
kg]{5 .
-#_ cfGtl/s n]vfk/LIf0f jf clGtd n]vfk/LIf0f x'Fbf ;/sf/L gubL jf
lhG;L dfn;fdfgsf] nut 5'6 u/]sf] b]lvPdf jf ;f] nut s'g} kl/aGbaf6 uf]ndfn
eO{ g]kfn ;/sf/sf] xfgL gf]S;fgL ePsf] b]lvPdf To;sf] ;"rgf k|fKt x'gf;fy
;DalGwt sfof{no k|d'v jf ljefuLo k|d'vn] To:tf] xfgL gf]S;fgL ePsf] /sd
c;'n u/L s;"/sf] dfqf cg';f/ ljefuLo sf/afxL ;d]t ug'{kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ;"rgf k|fKt ePkl5 klg sf/afxL gug]{
clwsf/LnfO{ ;+j}wflgs c+u tyf lgsfosf] xsdf ;DalGwt ;+j}wflgs c+u tyf
lgsfosf] k|d'v, dGqfno tyf s]Gb|Lo :t/sf] ;lrjfno tyf cfof]usf] xsdf
;DalGwt dGqfnosf] ljefuLo dGqL jf /fHodGqL, ljefu jf ljefu ;/xsf]
cl:tTj / If]qflwsf/ ePsf] sfof{nosf] xsdf ;DalGwt dGqfnosf] ;lrj /
sfof{nosf] xsdf ;DalGwt tfn's sfof{nosf] k|d'vn] k|To]s snddf krf;
¿k}ofF;Dd hl/jfgf ug]{5 .
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhd n]vf tyf cfly{s ljj/0f k]z gug]{ ;+j}wflgs c+u
tyf lgsfosf] n]vf pQ/bfoL clws[tnfO{ ;DalGwt ;+j}wflgs c+u tyf lgsfosf
k|d'vn], dGqfno tyf s]Gb|Lo :t/sf] ;lrjfno tyf cfof]usf] n]vf pQ/bfoL
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 13
clws[tnfO{ ;DalGwt ljefuLo dGqL jf /fHodGqLn] / cGosf] xsdf n]vf
pQ/bfoL clws[tn] k|To]s snddf kRrL; ¿k}ofF;Dd hl/jfgf ug]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd hl/jfgf ubf{ klg n]vf tyf cfly{s ljj/0f
bflvnf gu/]df k|rlnt sfg'g adf]lhd sf/afxL ;d]t ug{ ;lsg]5 .
!&=!&=!&=!&= :ki6Ls/0f glbg] pk/ sf/afxL:ki6Ls/0f glbg] pk/ sf/afxL:ki6Ls/0f glbg] pk/ sf/afxL:ki6Ls/0f glbg] pk/ sf/afxL M -!_ sfof{nosf] ;/sf/L gubL lhG;L cfo–
Joosf] n]vf cfsl:ds lg/LIf0f ubf{ jf cfGtl/s jf clGtd n]vfk/LIf0fsf]
l;nl;nfdf ;f]lwPsf] k|Zgsf] hjfkm jf dfu ul/P adf]lhdsf] n]vf tyf ljj/0f
tf]lsPsf] Dofbleq bflvnf ug'{ ;DalGwt n]vf pQ/bfoL clws[t jf lhDd]jf/
JolQmsf] st{Jo x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] Dofbleq sfd ;DkGg ug{ g;lsg] eO{
dgfl;a dflkmssf] sf/0f ;lxt Dofb yksf] nflu cg'/f]w u/]df / To:tf] sf/0f
dgfl;a b]lvPdf ;f] k|Zg ;f]wgL ug]{ jf ljj/0f dfu ug]{ clwsf/L jf lgsfon]
dgfl;a dflkmssf] Dofb yk ul/lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd lbOPsf] Dofbleq ;f]lwPsf] k|Zgsf] hjfkm
jf dfu ul/Psf] n]vf k]z ug{ g;Sg]n] a]?h' jf s}lkmot b]lvPsf] /sd Joxf]g'{
kg]{5 .
!*=!*=!*=!*= a]?h' km5a]?h' km5a]?h' km5a]?h' km5\\\\of}{6 ug]{ u/fpg] pQ/bfloTjof}{6 ug]{ u/fpg] pQ/bfloTjof}{6 ug]{ u/fpg] pQ/bfloTjof}{6 ug]{ u/fpg] pQ/bfloTj M -!_ n]vfk/LIf0faf6 cf}+NofOPsf] a]?h'
;DaGwdf k|df0f k]z u/L jf lgoldt u/L u/fO{ jf c;'n pk/ u/L km5\of}{6 ug]{
bfloTj lhDd]jf/ JolQmsf] x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd a]?h' km5\of}{6 u/] gu/]sf] ;DaGwdf /]vb]v u/L
k|rlnt sfg'g adf]lhd km5\of}}{6 ug{ nufpg] bfloTj n]vf pQ/bfoL clws[tsf]
x'g]5 .
!(=!(=!(=!(= ;+k/LIf0f tyf a]?h' km5;+k/LIf0f tyf a]?h' km5;+k/LIf0f tyf a]?h' km5;+k/LIf0f tyf a]?h' km5\\\\of}{6of}{6of}{6of}{6 M -!_ dxfn]vf k/LIfssf] ljefuaf6 n]vfk/LIf0f
x' “bf cf}+NofOPsf a]?h'sf ;DaGwdf ;f] a]?h'sf] ;"rgf k|fKt ePsf] k}+tL;
lbgleq ;DalGwt sfof{non] tf]lsPadf]lhd km5\of}{6 u/L ;+k/LIf0f u/fpg'
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Dofbleq a]?h' ;+k/LIf0f tyf km5\of}{6 u/fpg
g;Sg] dgfl;a dflkmssf] sf/0f ePdf sf/0f ;d]t pNn]]v u/L Dofb yksf] nflu
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 14
dxfn]vf k/LIfssf] ljefu ;dIf cg'/f]w ug{ ;lsg]5 / To:tf] cg'/f]w eO{ cfPdf
dxfn]vf k/LIfssf] ljefun] dgfl;a dflkmssf] Dofb yk ul/lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd yk ul/Psf] Dofbleq klg a]?h' /sd km5\of}{6
tyf ;+k/LIf0f gu/fPdf dxfn]vf k/LIfsn] n]vf pQ/bfoL clws[tnfO{ hfgsf/L
lbg]5 / To;/L k|fKt x'g cfPsf] hfgsf/L adf]lhdsf] sf/afxL ug]{ lhDd]jf/L n]vf
pQ/bfoL clws[tsf] x'g]5 . n]vf pQ/bfoL clws[tn] sf/afxL gu/]df ljefuLo
dGqL jf /fHodGqLnfO{ dxfn]vf k/LIfsn] hfgsf/L lbg]5 .
@)=@)=@)=@)= a]?h' nut sfod ug]{a]?h' nut sfod ug]{a]?h' nut sfod ug]{a]?h' nut sfod ug]{ M -!_ dxfn]vf k/LIfssf] k|ltj]bgdf cf}+NofPsf a]?h'
tyf c;'n pk/ ug'{ kg]{ tyf ltg'{ a'´fpg' kg]{ egL 7x¥ofOPsf] /sdsf] nut
s]Gb|Lo :t/df / sfof{no :t/df /fVg' kg]{5 .
-@_ n]vfk/LIf0faf6 b]lvPsf] d:of}6 / lxgfldgf ePsf] /sd jf tf]lsP
adf]lhdsf] sfo{ljlw ckgfO{ lgoldt x'g g;s]sf a]?h' /sd lhDd]jf/ JolQmaf6
c;'n pk/ ug'{kg]{5 . o:tf] k|lqmofaf6 c;'n pk/ x'g g;s]df nut sfod u/L
lhDd]jf/ JolQmnfO{ ;d]t ;"rgf lbOg]5 . o;/L nut sfod ul/Psf] /sd k|rlnt
sfg'g adf]lhd c;'n pk/ ug'{ u/fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd c;'n pk/ ug'{kg]{ 7xl/Psf] a]?h'sf] lgoldt
sfo{ljlwaf6 c;'n pk/ x'g g;s]df To:tf] nut n]vf pQ/bfoL clws[tn]
tf]lsPadf]lhd s]Gb|Lo txl;n sfof{nodf k7fpg' kg]{5 .
-$_ a]?h' km5\of}{6 ;DaGwL cg'udg tf]lsPadf]lhd x'g]5 .
@!=@!=@!=@!= a]?h' c;'n km5a]?h' c;'n km5a]?h' c;'n km5a]?h' c;'n km5\\\\of}{6 / lgoldt ugof}{6 / lgoldt ugof}{6 / lgoldt ugof}{6 / lgoldt ug ]{]{ ]{]{M -!_ n]vfk/LIf0fsf] k|ltj]bgdf bzf{OP
adf]lhd a]?h' c;'n km5\of}{6 / lgoldt u/L u/fO{ ;+k/LIf0f u/fpg] sfo{ljlw
tf]lsPadf]lhd x'g]5 .
-@_ c;'n pk/ ug'{kg]{ tyf ltg'{ a'´fpg' kg]{ egL cf}+NofOPsf a]?h' afx]s
cGo a]?h'x¿sf] xsdf k|rlnt sfg'g adf]lhd k'¥ofpg' kg]{ /Lt gk'u]sf] t/
;/sf/L gubL lhG;Lsf] xfgL gf]S;fgL gePsf] k'i6\ofO{ / dgfl;a sf/0f ePdf
tf]lsP adf]lhdsf] sfo{ljlw ckgfO{ lgoldt u/L ;+k/LIf0f u/fO{ km5\of}{6 ug{
;lsg]5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 15
-#_ dxfn]vf k/LIfssf] jflif{s k|ltj]bgdf cf}+NofOPsf a]?h'x¿sf] ;DaGwdf
�Joj:yflksf–;+;bsf] ;fj{hlgs n]vf ;ldltdf lnlvt hjfkm lbg], ;ldltsf]
a}7sdf pkl:yt eO{ 5nkmndf efu lnO{ ;f] ;DaGwdf cfˆgf] k|lts[of JoQm ug]{ /
a]?h' km5\of}{6 ;DaGwL sfd sf/afxL ug]{ u/fpg] pQ/bfloTj n]vf pQ/bfoL
clws[tsf] x'g]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd �Joj:yflksf–;+;b ;fj{hlgs n]vf ;ldltdf
5nkmn eO{ �Joj:yflksf–;+;bdf k]z u/]sf] ;'´fj �Joj:yflksf–;+;baf6
:jLs[t ePkl5 pQm k|ltj]bgdf plNnlvt ;'´fj sfof{Gjog ug]{ u/fpg] st{Jo
;DalGwt dGqfnosf] x'g]5 .
-%_ a]?h' km5\of}{6 ;DaGwL sfo{ljlw tf]lsPadf]lhd x'g]5 .
@@=@@=@@=@@= a]?h' /sd hfo h]yfaf6 c;'n pk/ ug{ ;lsga]?h' /sd hfo h]yfaf6 c;'n pk/ ug{ ;lsga]?h' /sd hfo h]yfaf6 c;'n pk/ ug{ ;lsga]?h' /sd hfo h]yfaf6 c;'n pk/ ug{ ;lsg]]]] M bkmf @) sf] pkbkmf -@_
adf]lhd nut sl;Psf] a]?h' /sd tf]lsPadf]lhd c;'n pk/ ul/g]5 . o;/L
c;'n pk/ x'g g;s]df c;'n pk/ ug]{ a]?h' /sd s]Gb|Lo txl;n sfof{non]
;/sf/L afFsL ;/x c;'n pk/ ug]{5 .
@#=@#=@#=@#= a]?h' km5a]?h' km5a]?h' km5a]?h' km5\\\\of}{6 ;ldltsf] u7gof}{6 ;ldltsf] u7gof}{6 ;ldltsf] u7gof}{6 ;ldltsf] u7g M-!_ ;fdfGo k|lqmofaf6 km5\of}{6 x'g g;s]sf
a]?h'x¿ km5\of}{6 ug{ ;do ;dodf ;fj{hlgs n]vf ;ldlt / dxfn]vf
k/LIfssf] /fo lnO{ g]kfn ;/sf/n]] g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sflzt u/L
b]xfosf JolQmx¿ ;b:o /xg] u/L Ps a]?h' km5\of}{6 ;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
-s_ ;fj{hlgs n]vf;ldltn] tf]s]sf] ;ldltsf]
;b:o – cWoIf
-v_ dxfn]vfk/LIfsn] tf]s]sf] pk–
dxfn]vfk/LIfs jf gfoj dxfn]vfk/LIfs – ;b:o
-u_ ;lrj, cy{ dGqfno jf lghn] tf]s]sf]
sDtLdf /fhkqf+lst k|yd >]0fLsf] clws[t – ;b:o
� u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg'g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f ;+zf]lwt . � u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg'g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f ;+zf]lwt . � u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg'g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f ;+zf]lwt . � u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg'g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f ;+zf]lwt .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 16
-3_ dxfn]vf lgoGqs jf lghn] tf]s]sf] n]vf
tkm{sf] sDtLdf /fhkqf+lst k|yd >]0fLsf]
clws[t – ;b:o
-ª_ g]kfn rf6{8 Psfp06]06\; ;+3n] dgf]gog
u/]sf] rf6{8 Psfp06]06\; Pshgf – ;b:o
-r_ g]kfn ;/sf/n] tf]s]sf] JolQm – ;b:o–;lrj
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ul7t a]?h' km5\of}{6 ;ldltsf] sfo{ If]q g]kfn
;/sf/n] dxfn]vf k/LIfssf] k/fdz{ lnO{ g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L
tf]lslbP adf]lhd x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ul7t a]?h' km5\of}{6 ;ldltn] a]?h' km5\of}{6 ubf{
ckgfpg' kg]{ sfo{ljlw tf]lsPadf]lhd x'g]5 .
@$=@$=@$=@$= a]?h' km5a]?h' km5a]?h' km5a]?h' km5\\\\of}{6 ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/of}{6 ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/of}{6 ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/of}{6 ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M bkmf @# adf]lhd ul7t
a]?h' km5\of}{6 ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfoadf]lhd x'g]5 M–
-s_ n]vfk/LIf0faf6 b]lvPsf d:of}6, lxgfldgf / c;'n pk/ ug'{kg]{ 7xl/Psf]
a]?h' afx]s ;fdfGo lgoldt k|lqmofaf6 km5\of}{6 tyf ;+k/LIf0f x'g g;s]sf
s'g} ;+j}wflgs c+u tyf lgsfo, dGqfno, ;lrjfno, ljefu, cbfnt jf
sfof{no cGtu{tsf a]?h'x¿ ;DalGwt ;+j}wflgs c+u tyf lgsfo, dGqfno
jf ;lrjfnoaf6 km5\of}{6sf] lgldQ l;kmfl/; eO{ cfPdf cf}lrTosf]
cfwf/df To:tf] a]?h' lgoldt jf ldGxf u/L a]?h'sf] nut s§f ul/g]5 .
-v_ v08 -s_ adf]lhd km5\of}{6sf] lgldQ l;kmfl/; ul/Psf a]?h'x¿ km5\of}{6
ug{ gldNg] ePdf ;DalGwt ;+j}wflgs c+u tyf lgsfo, dGqfno jf
;lrjfnonfO{ a]?h' /sd lgoldt jf c;'n pk/ ug{{ n]vL k7fpg] .
kl/R5]bkl/R5]bkl/R5]bkl/R5]b––––^̂̂̂
a/a'´f/y, la/a'´f/y, la/a'´f/y, la/a'´f/y, lnnfd laqmL tyf ldGxf ;DaGwL Joj:yfnnfd laqmL tyf ldGxf ;DaGwL Joj:yfnnfd laqmL tyf ldGxf ;DaGwL Joj:yfnnfd laqmL tyf ldGxf ;DaGwL Joj:yf
@%=@%=@%=@%= a/a'´f/ya/a'´f/ya/a'´f/ya/a'´f/y M -!_ sd{rf/L ;?jf jf a9'jf x' “bf jf cjsfz k|fKt ubf{ jf nfdf]
cjlwdf sfhdf jf labfdf /xFbf cfˆgf] lhDdfdf /x]sf] gubL lhG;L jf ;/sf/L
sfuhft Dofb tf]lsPsf]df tf]lsPsf] Dofbleq / Dofb gtf]lsPsf]df PSsfO;
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 17
lbgleq tf]lsPadf]lhd a/a'´f/y u/L tf]lsPsf] 9fFrfdf a/a'´f/ysf] k|df0fkq
lng'' kg]{5 .
-@_ s'g} dgfl;a sf/0fn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Dofbleq a/a'´f/y ug{
g;lsPdf Dofbleq a/a'´f/y ug{ g;lsPsf] sf/0f vf]nL ;DalGwt tfn's
sfof{nodf lgj]bg lbO{ lgsf;f eO{ cfP adf]lhd ug{' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd a/a'´f/y x'g g;s]sf]df ;DalGwt n]vf
pQ/bfoL clws[tn] ;do lgwf{/0f u/L To;/L lgwf{/0f ul/Psf] ;doleq cfjZos
hfFra'´ u/fpg ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd hfFra'´ ubf{ nfk/afxL u/L a/a'´f/y ug{ afFsL
/fVg] lhDd]jf/ JolQmnfO{ n]vf pQ/bfoL clws[tn] krf; ¿k}ofF;Dd hl/jfgf u/L
dgfl;a Dofb lbO{ a/a'´f/y ug{ nufpg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd lbOPsf] Dofbleq klg a/a'´f/y gug]{ JolQm
axfnjfnf sd{rf/L eP k|rlnt sfg'g adf]lhd lghsf] tna eQf /f]Ssf /fvL /
axfn 6'6]sf] JolQm eP lghsf] lgj[Qe/0f jf pkbfg /f]Ssf /fvL Pj+ lgj[Qe/0f,
pkbfg gkfpg] jf pkbfg lnO;s]sf] JolQm eP k|x/Låf/f kqmfp ug{ nufO{
a/a'´f/y ug{ nufOg]5 .
-^_ ;dodf a/a'´f/y gu/]sf] sf/0faf6 ;/sf/L gubL, lhG;L jf wgdfn
s'g} gf]S;fg ePdf gf]S;fg ePsf] /sd / ;f]xL a/fa/sf] lauf] /sd k|rlnt g]kfn
sfg'g adf]lhd ;DalGwt JolQmaf6 c;'n pk/ ul/g]5 .
-&_ a/a'´f/y ug]{ cGo k|s[of tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
@^=@^=@^=@^= ;/sf/L gubL lhG;L b'¿kof]u Pj+ d:of}6 ePdf sf/afxL ul/g;/sf/L gubL lhG;L b'¿kof]u Pj+ d:of}6 ePdf sf/afxL ul/g;/sf/L gubL lhG;L b'¿kof]u Pj+ d:of}6 ePdf sf/afxL ul/g;/sf/L gubL lhG;L b'¿kof]u Pj+ d:of}6 ePdf sf/afxL ul/g]]]] M-!_
sfof{nosf] ;/sf/L txljn tyf lhG;L e08f/ cfGtl/s n]vfk/LIf0f ubf{ jf
clGtd n]vfk/LIf0f ubf{ jf s'g} tj/n] hfFr x' “bf ;/sf/L /sd d:of}6 ePsf]
b]lvg cfPdf ;DalGwt sfof{no k|d'v jf tfn's sfof{no jf tf]lsPsf]
clwsf/Ln] k|rlnt sfg'g adf]lhd ;f] d:of}6 ug]{ pk/ cfjZos sf/afxL ug'{
u/fpg' kg]{5 .
-@_ clGtd n]vfk/LIf0f ubf{ ;/sf/L txljn tyf lhG;L e08f/sf] s'g}
/sd jf lhG;L d:of}6 ePsf] b]lvPdf dxfn]vf k/LIfssf] ljefun] cfˆgf] /fo ;fy
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 18
k|rlnt sfg'gadf]lhd To:tf] d:of}6 ug]{ JolQm pk/ sf/afxL rnfpg ;DalGwt
sfof{no k|d'v jf ljefuLo k|d'v ;dIf n]vL k7fpg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd hfFra'´ ubf{ jf pkbkmf -@_ adf]lhd sf/afxLsf]
nflu n]vL cfPsf] cj:yfdf ;DalGwt clwsf/Ln] sf/afxL gu/]df To:tf]
clwsf/LnfO{ ljefuLo k|d'vn] / ljefuLo k|d'vn] To;nfO{ sf/afxL gu/]sf] eP
n]vf pQ/bfoL clws[tsf] xsdf ljefuLo dGqL jf /fHodGqLn] / ;+j}wflgs c+u
tyf lgsfosf k|zf;sLo k|d'vsf] xsdf ;+j}wflgs c+u tyf lgsfosf k|d'vn]
krf; ¿k}ofF;Dd hl/jfgf u/L k|rlnt sfg'g adf]lhd ljefuLo sf/afxL ;d]t ug{
;Sg]5 .
-$_ dxfn]vf k/LIfsnfO{ n]vf ;DaGwL sfd oyf;dodf ePsf] 5}g eGg]
nfu]df lghn] ;f] ;DaGwL sfuhft l´sfO{ hfFr ug{ nufpg ;Sg]5 / To;/L hfFr
ubf{ s]xL q'6L jf s}lkmot b]lvg cfPdf cfjZos sf/afxLsf] nflu ;DalGwt tfn's
sfof{no ;dIf k7fpg] 5 / To:tf] n]vL cfPdf ;DalGwt sfof{non] klg t'?Gt}
cfjZos sf/afxL ug{'kg]{5 .
-%_ ;/sf/L ;DklQsf] lhDdf, To;sf] nut, ;+/If0f / a/a'´f/y ;DaGwL
cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
@&=@&=@&=@&= ;/sf/L wgdfn jf ;DklQsf] ;+/If0f ug{' / tf]lsPsf] sfddf dfq nufpg' ;/sf/L wgdfn jf ;DklQsf] ;+/If0f ug{' / tf]lsPsf] sfddf dfq nufpg' ;/sf/L wgdfn jf ;DklQsf] ;+/If0f ug{' / tf]lsPsf] sfddf dfq nufpg' ;/sf/L wgdfn jf ;DklQsf] ;+/If0f ug{' / tf]lsPsf] sfddf dfq nufpg'
kgkgkgkg ]{]{ ]{]{ M -!_ sfof{nodf k|fKt x'g cfPsf] ;Dk"0f{ gubL lhG;Lsf] ;+/If0fsf] k|aGw
ldnfpg' lhDd]jf/ JolQmsf] st{Jo x'g]5 . sfof{nodf k|fKt x'g cfPsf] /sd
tf]lsPsf] sfddf dfq vr{ ug{ kfOg]5 . tf]lsPsf] sfd afx]s cGo sfddf vr{
u/]sf] b]lvPdf lhDd]jf/ JolQmaf6 o:tf] vr{ /sd c;'n pk/ u/L ljefuLo
sf/afxL ;d]t ug{ ;lsg]5 .
-@_JolQmut k|of]udf NofPsf] jf k|of]u ug{ lbPsf] ;/sf/L lhG;L, wgdfn
/ ;DklQdf x'g uPsf] ;a} k|sf/sf Iflt / xfgL gf]S;fgL /sd k|of]u ug{ lbg] /
lng] b'j}af6 c;'n pk/ ul/g]5 .
@*=@*=@*=@*= lnnfd laqmLlnnfd laqmLlnnfd laqmLlnnfd laqmL M of] P]g tyf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod adf]lhd lhG;L
lg/LIf0f ubf{ 6'6k'm6 tyf a]sDdf eO{ sfd gnfUg] egL k|ltj]bgdf pNn]v
ePsf]] dfn;fdfgx¿ sfof{no k|d'vn] cfjZos hfFra'´ ubf{ lnnfd laqmL ug'{
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 19
kg]{ egL 7x¥ofPsf] dfn;fdfg tf]lsP adf]lhdsf] sfo{ljlw ckgfO{ lnnfd
laqmL ug{ ;lsg]5 .
@(=@(=@(=@(= ldGxf lbgldGxf lbgldGxf lbgldGxf lbg ]] ]] M o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] P]g cGtu{t
p7\g g;s]sf] ;/sf/L afFsL /sd, k|fs[lts k|sf]k, b'3{6gf jf cfˆgf] sfa"
aflx/sf] kl/l:yltn] ubf{ tyf ;'vfhtL{ eO{ jf lvP/, ;8]/ uO{ jf cGo
sf/0faf6 ;/sf/L xfgL gf]S;fgL x'g uPsf] jf sfg'gadf]lhd lnnfd a9fa9
x'Fbf klg gp7]sf] jf p7\g] l:ylt gb]lvPsf]df tf]lsP adf]lhdsf] sfo{ljlw
ckgfO{ g]kfn ;/sf/n] ldGxf lbg ;Sg]5 .
#)=#)=#)=#)= s]Gb|Lo txl;n sfof{nosf] sfd, st{Jo / clwsfs]Gb|Lo txl;n sfof{nosf] sfd, st{Jo / clwsfs]Gb|Lo txl;n sfof{nosf] sfd, st{Jo / clwsfs]Gb|Lo txl;n sfof{nosf] sfd, st{Jo / clwsf//// M -!_ of] P]g / cGo
k|rlnt sfg'g adf]lhd lhDd]jf/ JolQmaf6 c;'n pk/ ug{'kg]{ /sd / g]kfn
;/sf/;+u u/]sf] zt{gfdf cg';f/ a'´fpg' kg]{ /sd ga'´fPsf] / ;/sf/L
gubL tyf lhG;L ;DklQ lxgfldgf ug]{ JolQmaf6 c;'n ug'{ kg]{ /sd c;'n
pk/ ug]{ bfloTj s]Gb|Lo txl;n sfof{nosf] x'g]5 .
-@_ of] P]g k|f/De x'Fbfsf avt s]Gb|Lo txl;n sfof{nodf aSof}tf /xg
uPsf /sd sndx¿sf] nut s;L c;'n pk/ ug]{ u/fpg] sfd, st{Jo / clwsf/
s]Gb|Lo txl;n sfof{nosf] x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ df n]lvPb]lv afx]s k|rlnt sfg'g adf]lhd k|bQ
clwsf/ k|of]u u/L cw{Goflos lgsfo jf clwsf/Laf6 ePsf] km};nf adf]lhdsf]
b08 hl/jfgf ltg'{ a'´fpg' kg]{ bfloTj ePsf] JolQmn] To:tf] b08 hl/jfgf glt/]
ga'´fPdf ;DalGwt cw{Goflos clwsf/L jf To:tf] cw{Goflos lgsfosf] k|d'vn]
To:tf] b08 hl/jfgfsf] ljj/0f pNn]v u/L b08 hl/jfgf c;'n pk/ ug{sf] nflu
s]Gb|Lo txl;n sfof{nodf k7fpg' kg]{5 / To:tf] ljj/0f k|fKt x'g cfPdf s]Gb|Lo
txl;n sfof{non] klg ljj/0f adf]lhd nut s;L ;DalGwt JolQmaf6 k}m;nf
adf]lhdsf] b08 hl/jfgf ;/sf/L afFsL ;/x c;'n pk/ u/L ;l~rt sf]ifdf hDdf
ug{' kg]{5 .
-$_ s]Gb|Lo txl;n sfof{non] c;'n pk/ ug'{kg]{ /sd c;'n pk/ ubf{
;DalGwt JolQm, ;+:yf jf kbflwsf/L;+Fu cfjZos k|df0f a'‰g], aofg u/fpg], ;fIfL
l´sfpg] nufot k|rlnt sfg'gsf] cwLgdf /xL y'gfdf /fvL sf/afxL ug]{
;DaGwdf cbfntnfO{ eP ;/xsf] clwsf/ k|of]u ug{ ;Sg]5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 20
-%_ c;'n pk/ ug'{ kg]{ 7x/L nut sl;Psf] a]?h' jf b08 hl/jfgf glt/]
ga'´fPdf To:tf] a]?h' jf b08 hl/jfgf c;'n pk/ ug'{ kbf{ ckgfpg' kg]{ cGo
sfo{ljlw tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-^_ c;'n pk/ ug'{ kg]{ 7x/L nut sl;Psf] a]?h' jf b08 hl/jfgf c;'n
pk/ ubf{ s]Gb|Lo txl;n sfof{no cfk}mn] jf cGo sfof{noåf/f c;'n pk/ u/fpg
;Sg]5 . c;'n pk/ ug]{ sfo{df ;xof]u ul/lbg s]Gb|Lo txl;n sfof{noaf6 n]vL
cfPdf cfjZos ;xof]u pknAw u/fO{ lbg' ;DalGwt sfof{nosf] st{Jo x'g]5 .
-&_ pkbkmf -#_ adf]lhd c;'n pk/ ug'{ kg]{ b08 hl/jfgf c;'n pk/
ePkl5 s]Gb|Lo txl;n sfof{non] To;sf] ljj/0f ;DalGwt n]vf pQ/bfoL clws[t
tyf ;DalGwt cw{Goflos lgsfosf] k|d'v ;d]tnfO{ lbg' kg]{5 .
-*_ s]Gb|Lo txl;n sfof{nosf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ tyf a]?h'
c;'n pk/ tyf km5\of}{6 ;DaGwL sfo{ljlw tf]lsPadf]lhd x'g]5 .
-(_ c;'n pk/ ug''{ kg]{ a]?h' /sdsf] s'n nutsf] bz k|ltzteGbf a9L
c;'n pk/ ePdf ;f] bz k|ltzteGbf a9L hlt c;'n pk/ ePsf] 5 To;sf] bz
k|ltztdf ga9fO{ jf k|lt JolQm jf ;+:yfnfO{ bz xhf/ ¿k}ofFeGbf a9L gx'g] u/L
a]?h' c;'n pk/ ug]{ sfo{df ;+nUg sd{rf/L, JolQm jf ;+:yfnfO{ k'/:sf/ lbg
;lsg]5 .
#!=#!=#!=#!= sfd, st{Jo, clwsf/ / lhDd]jf/Lsfd, st{Jo, clwsf/ / lhDd]jf/Lsfd, st{Jo, clwsf/ / lhDd]jf/Lsfd, st{Jo, clwsf/ / lhDd]jf/L M n]vf pQ/bfoL clws[t, lhDd]jf/
clws[t, ljefuLo k|d'v, sfof{no k|d'v tyf n]vf clws[t Pj+ lhG;Ldf sfd
ug]{ clwsf/Lsf] sfd, st{Jo, clwsf/ tyf lhDd]jf/L tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
#@=#@=#@=#@= hjfkmb]xL jxg ug'{kghjfkmb]xL jxg ug'{kghjfkmb]xL jxg ug'{kghjfkmb]xL jxg ug'{kg ]{]{ ]{]{ M ;fj{hlgs hjfkmb]xLsf] kb wf/0f u/]sf] JolQmn]
lbPsf] cfb]z jf lgb]{zgdf ePsf] jf lgh cfk}mn] u/]sf] sf/f]af/sf ;DaGwdf
of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgodfjnL adf]lhd lhDd]jf/L jxg ug'{
kg]{5 .
##=##=##=##= ;hfo;hfo;hfo;hfo M -!_ o; P]gsf] ljleGg bkmfdf ;hfosf] Joj:yf ul/Psf]df afx]]s s;}n]
of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgodx¿sf] pNn+3g u/]df lghnfO{ bkmf #!
adf]lhdsf] clwsf/Ln] krf; ?k}ofF;Dd hl/jfgf ug{ ;Sg]5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np 21
-@_ o; P]g adf]lhd ;hfo tyf hl/jfgf ug'{ kg]{df s'g} clwsf/Ln] ;hfo
tyf hl/jfgf gu/]df To:tf] clwsf/LnfO{ Ps txdflysf] clws[tn] klxnf] k6s
r]tfjgL / bf];|f] k6sb]lv krf; ¿k}ofF;Dd hl/jfgf ug]{5 .
#$=#$=#$=#$= hl/hl/hl/hl/jjjjfgf ldGxf jf sd ug{ ;lsgfgf ldGxf jf sd ug{ ;lsgfgf ldGxf jf sd ug{ ;lsgfgf ldGxf jf sd ug{ ;lsg] M o; P]gdf plNnlvt Joj:yf cg';f/ s'g}
;hfosf] cfb]z ePsf]df To:tf] ;hfo ug{ gkg]{ egL dgfl;a dflkmssf] sf/0f
vf]nL To:tf] ;hfosf] cfb]z lbPsf] ldltn] kGw| lbgleq ;hfo lbg] clwsf/L
;dIf lnlvt lgj]bg lbPdf ;hfosf] cfb]z lbg] clwsf/LnfO{ To:tf] sf/0f
dgfl;a nfu]df klxn] u/]sf] hl/jfgf ldGxf jf sd ug{ ;Sg]5 .
#%=#%=#%=#%= k'g/fj]bgk'g/fj]bgk'g/fj]bgk'g/fj]bgM of] P]g / o; P]g cGt/ut ag]sf] lgod adf]lhd s'g} hl/jfgf jf
a]?h' Joxf]g'{ kg]{ u/L ePsf] lg0f{osf] ;DaGwdf lrQ ga' ]́df / bkmf #$
adf]lhd lbPsf] lgj]bgsf] ;DaGwdf ePsf] lg0f{o pk/ lrQ ga' ]́df lrQ
ga'‰g] JolQm jf sd{rf/Ln] To:tf] lg0f{o kfPsf] kGw| lbgleq ;hfo ug]{
clwsf/L eGbf Ps tx dflysf] clwsf/L ;dIf k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 / To;/L
k/]sf] k'g/fj]bgsf] ;DaGwdf k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] lbPsf] lg0f{o clGtd
x'g]5 .
#^=#^=#^=#^= lgod agfpg] clwsf/lgod agfpg] clwsf/lgod agfpg] clwsf/lgod agfpg] clwsf/ M of] P]gsf] p2]Zo sfof{Gjog ug{ g]kfn ;/sf/n]
cfjZos lgodx¿ agfpg ;Sg]5 .
#&=#&=#&=#&= arfparfparfparfp M of] P]g / o; P]g cGtu{t ag]sf lgodx¿df n]lvPsf s'/fx¿df ;f]xL
adf]lhd / c¿df k|rlnt sfg'gadf]lhd x'g]5 .
#*=#*=#*=#*= vf/]hLvf/]hLvf/]hLvf/]hL M ;/sf/L /sd c;'n km5\of}{6 P]g, @)@% vf/]h ul/Psf]5 .